Elbasani, qyteti i tretë më i madh në Shqipëri, me një popullsi prej rreth 128 mijë banorësh, ndodhet rreth 40 kilometra në juglindje të kryeqytetit Tiranë. I vendosur në një pozicion strategjik në mes të vendit, Elbasani ka luajtur një rol të rëndësishëm që në lashtësi si nyje tregtare, qendër ushtarake dhe vendbanim i zhvilluar.
Historia e këtij qyteti i ka rrënjët që në shekullin e II para erës sonë, kur njihej si Skampius (apo Skampi), një qytet ilir i mëvonshëm romak. Me kalimin e shekujve, Elbasani u kthye në një pikë kyçe për shumë pushtues, por edhe një qendër e gjallë kulturore e fetare. Sot, qyteti ofron një mori atraksionesh që ia vlejnë të vizitohen – nga rrënojat antike e deri te lagjet e banuara mesjetare brenda kalasë.
Më poshtë janë 5 atraksione të rëndësishme kulturore dhe historike, që nuk duhen humbur gjatë një vizite në Elbasan:
1. Kalaja e Elbasanit – Zemra historike e qytetit
Një nga monumentet më të vjetra dhe më të ruajtura në Elbasan është padyshim Kalaja. E rindërtuar në shekullin XV nga sulltan Mehmeti II mbi themelet e një fortese romake, Kalaja është dëshmi e sundimit osman dhe e rezistencës shqiptare ndër shekuj. Sipas gojëdhënave, emri “Elbasan” rrjedh nga turqishtja “Eli Basan”, që do të thotë “vura dorë”, siç shkruhet në pllakën e gurit që ende ndodhet në hyrje të kështjellës.
Sot, Kalaja është ndër të paktat në Ballkan që është ende e banuar. Brenda mureve të saj do të gjeni shtëpi tradicionale, rrugica me kalldrëm, xhami, kisha dhe banjat turke – duke krijuar një mozaik kulturash dhe epokash që përfaqëson më së miri shpirtin e Elbasanit.
2. Kulla e Sahatit – Rrënjët urbane të kohës osmane
Ngjitur me portën jugore të kalasë ndodhet Kulla e Sahatit, një ndërtim trekatësh rreth 30 metra i lartë, e cila ka shërbyer për dekada me radhë si orë publike për qytetin. E ndërtuar në stilin tipik të kullave osmane të shekullit XVI, ajo u shpall monument kulture në vitin 1963. Kulla jo vetëm që përfaqëson mjeshtërinë arkitektonike të kohës, por është edhe simbol i qytetërimit urban të Elbasanit.
3. Xhamia Mbret – Monument i rezistencës shpirtërore
Brenda kalasë, pranë hyrjes, gjendet Xhamia Mbret, ndërtuar në vitin 1492 nga Sulltan Bajaziti. Kjo është një nga xhamitë më të vjetra në Shqipëri dhe për fat të mirë i shpëtoi shkatërrimit gjatë regjimit komunist, kur shumë objekte kulti u rrafshuan. E shpallur monument kulture që prej vitit 1948, xhamia është ende funksionale dhe paraqet një shembull të arkitekturës osmane me vlerë të lartë historike.
4. Via Egnatia – Rruga që lidhte kontinentet
Elbasani ndodhet përgjatë njërës prej rrugëve më të famshme të antikitetit: Via Egnatia. E ndërtuar nga romakët në shekullin II p.e.s., kjo rrugë lidhte portet e Durrësit me Selanikun dhe më tej me Konstandinopojën, duke bërë të mundur tregtinë dhe lëvizjen e ushtrive dhe ideve nga Perëndimi në Lindje.
Sot, pjesë të kësaj rruge dhe ura antike si ajo e Kamarës janë ende të dukshme në Elbasan, duke i dhënë vizitorëve mundësinë të ecin në gjurmët e historisë dhe të përjetojnë madhështinë e një rruge që bashkonte kontinentet.
5. Hamami i Kalasë – Trashëgimia e jetës urbane osmane
Brenda Kalasë ndodhet edhe Hamami, një nga banjat publike më të hershme të ndërtuara në Shqipëri. I njohur si Hamami i Grave, ai daton në shekullin XVI dhe ka funksionuar për një kohë të gjatë si vend për larje, por edhe për çlodhje dhe biseda.
Struktura përfshin dhomën e zhveshjes, dhomën e nxehtë dhe atë të larjes, të ndërtuara me një teknikë të veçantë që garantonte ruajtjen e nxehtësisë dhe avullit. Sot, Hamami është një nga atraksionet kulturore më të vizituara të qytetit, duke treguar sesi higjiena dhe relaksi kanë qenë pjesë integrale e jetës urbane që në mesjetë.
Një udhëtim në Elbasan nuk është thjesht një vizitë turistike, por një rrugëtim në kohë.
Nga rrënojat e lashta, në rrugët me kalldrëm të kalasë, tek arkitektura osmane dhe kujtimet e një epoke që la gjurmë të thella – ky qytet ofron gjithçka për ata që duan të zbulojnë historinë, kulturën dhe shpirtin e Shqipërisë.
Edlira Xherri
