Nga Besim Dybeli
Udhëtimit drejt Sopotit mund t’i gëzohesh vetëm nja rreth 50 kilometra me ndonjë mjet, që mund lëvizë nëpër rrugë rurale. Më pas , ndjehesh më fat , nëse siguron një mushkë , që mezi ecën në një vragë bagëtish . Në fshat mund të mbërrish vetëm me këmbë , pasi ke përshkruar duke dihatur në frymëmarrje edhe nja 40 kilometra të tjera mes pyjeve e ngjitjeve thikë në male të xhveshura . Nga Elbasani , këtë zonë e ndajnë rreth 100 kilometra dhe gati po aq edhe nga Librazhdi. Fshatin , me një histori goxha të lashtë, e sheh që nga kreshtat e maleve , herë – herë me re e mjegull , nëpër shpatet e të cilave zbresin me vrig, burime të pashtershme përrenjsh. Rrjedhjet e tyre vertikale krijojnë dhjetra ujvara . Livadhet , që numurohen me qindra në pllaja malesh , dallojnë si copëza pronash nga kufinjtë rrethuar me mure guri të thatë , ku në secilën parcelë mund të gjeshë ujdhesa, për të shuar etjen tufat e mëdha të deleve dhe mushkave . Kurrësesi nuk mund të afrohesh , pse qentë e staneve pa zinxhirë , mund të lëjnë si shenja vetëm rrobat, që ke veshur . Mes pyllit me pemë gjitheçfarë , sikur fshihen shtëpitë e gurta të Sopotit , qetësinë e të cilave e prishin vetëm gurgurimat e ujrave, që zbresin nga malet dhe zhurma e mullirit të blojes, që punon pa pushim . E para gjë që mund të vijë ndërmend, teksa i ofrohesh shtëpive të para , është gojëdhëna e krushqëve dasmorë të Skëndërbeut. Flitet, se rreth viteve 1420 do të martohej këtu me Donikën, motrën e “mbretit” të Sopotit , Gjorg Golemi (Arianiti ). Para dhe pas kësaj date historia e Sopotit mbi shpate guri, flet , aq sa nuk mund të përshkruhet në faqe të tëra romanesh e gojëdhënash . . . X X X Poshtë mullirit të fshatit nisin shtëpitë e para . Më kot mundohesh , nëse do të trokasësh në dyert prej dërrase të vjetër . Disa prej tyre ruajnë ende kyçe të ndryskur. Tek disa të tjera , edhe mund t’i hapësh , por kërkush brenda . Të zotët e tyre kanë ikur ndër muaj e vite. Vendasit e quajnë braktisjen e tretë në historinë e ekzistencës së tyre mes malesh . E para do të shënohej rreth viteve 1460 , kur burrat do të shfaroseshnin në mes betejash me turqit . Aso kohe , mbeti vetëm Gjorg Golemi , ndaj të cilit u betuan të gjitha gratë se do të luftonin në krah tij. Qindra prej grave e vajzave do të hidheshin nqa gremina, që të të mos binin të gjalla në dorë të armiqve. Bastisja e dytë , pas viteve 1700, kur turqit muslimanizuan zonën. Dhe e treta , në shekullin që jetojmë , kur u shuan shpresat se aty mund të vazhdohet të jetohet . Nga afro 300 shtëpi , kanë mbetur 35 . Gati të gjitha pa burra . Kanë ikur në kurbet ose në qytete të tjera shqiptare për punë . Një pjesë grashë , baresha në male. Pleqtë, që mezi lëvizin , flasin më tepër me të kaluarën e tyre . – “ Vetëm në fillimin e këtij viti janë larguar njëherësh 30 familje “ – pohon një tetëdhjetëvjear . Ai jeton këtu vetëm me gruan. Dy fëmijët jetojnë në Elbasan , të cilëve u ka blerë një shtëpi. Rreth 70 % e banorëve janë shpërndarë kryesisht nëpër qytetet e Shqipërisë së Mesme . Të shpërngulëurit janë vendosur që nga qyteti i Librazhdit , për të vazhduar në Elbasan , Lushnje , Durrës , Tiranë e gjetkë. Në pesë shtëpi që mund të trokasësh , vetëm në njërën dallon jetë . Dhe aty mund të gjeshë vetëm një të moshuar, që nuk ka kush t’i japë , qoftë dhe një gotë uji . Pjesa më e madhe e shtëpive bosh , ruajnë brenda gati të gjitha pajisjet dhe orenditë, që kanë patur pjestarët e familjeve të shpërngulura. Jo se s’i donin , por nuk kishin mundësi t’i transportonin ato . Askush nuk i ka prekur . Vendasit e mbetur shkojnë tek “fqinjët” vetëm për të ushqyer qentë e lidhur në pullazin e shtëpive. Duket sikur këta të fundit mbeten “të zotët” e të ikurve larg . – “ Ata që na mbajnë me bukë , janë në Greqi . Nuk kanë ku të punojnë këtu . Ne pleqve , që na ka harruar vdekja , presim me mall djemtë që i takojmë vetëm kur ikin dhe vetëm kur kthehen “ – pohon 77 vjeçari G.B. Mosha e tij numëron jo më shumë se dhjetë çifte pleqsh në këtë fshat . Ndoshta , ata mbeten banorët e fundit, që presin të largohen , pasi kurbetqarët të kenë siguruar aq para sa për një strehëz në zonat e fushës apo qytetet ku janë vendosur të afërmit e tyre . X X X Zona ka nevojë për një ninfrastrkturë më të mirë . Komunikimi me rrugë ndërpritet në dimër. Nuk ka dyqan , qoftë dhe për të blerë kripë e vaj . Katër orë larg , në fshatin Gurëshpatë , duhet të udhëtojnë fshatarët me mushka për të psonisur ushqimet më të domosdoshme , gjer të mielli për bukë . Pak misër mund të prodhohet në ca parcela të vogla që punohen me krahë ose me mushka . Perimet e verës mund të shijohen vetëm në muajt e parë të vjeshtës . Në dimër mund të rrijnë dhe një javë pa enegji elektrike. Insitucion kulture mund të konsdierohet vetëm shkolla .Te vdekurit qahen pa hoxhë , ndërsa djemtë plaken beqar. Asnjë vajzë nuk pranon të bëhet nuse në këtë fshat të largët e gati të braktisur. Pas tre vjetësh pa dasma , vjeshta e këtij viti do të mbahet mend për një gëzim të tillë. – “ Ata që mund të martohen , vetëm nga Shushica e Elbasanit mund të gjejnë nuse . Edhe unë andej e kam gjetur . Më mirë me thanë ,ma gjetën sesa e dashurova vetë “ – pohon një 24 vjeçar , që martohet në shtator . Në fund të tetorit nis dhe dimri i gjatë me borë e akull. Banorët e mbetur nisin dimrimin disamujor me të vetmin shqetësim , se sa zaire e bukë kanë për të ngrënë dhe si të ushqejnë bagëtinë që të kalojnë dimrin pa humbje . Tufat e mëdha të bagëtive zbresin në zonat fushore që në fundshtatori për tu kthyer nga fillimi i majit . I vetmi që i jep jetë fshatit , mulliri, që nuk pushon së bluari misër . Nuk ka mullixhinj . Përdoret fshatçe sikurse është ndarë edhe toka . – “ Kush , ka nevoje , vjen , bluan dhe ikën . Askush nuk paguan takes. “Pronar” i mullirit është i gjithë fshati dhe kur prishet , e rregullojmë po bashkë . X X X Vendasit që vazhdojnë ende jetën këtu , e quajnë të “çmendur” një bashkëfshatarin e tyre . Para dhjetë vjetësh , Ferit Blloshmi do të largohej nga fshati si qindra të tjerë. U vendos më shtëpi në Librazhd . Atje u rritën dhe fëmijët që lindën këtu . Feriti u dha fëmijve shkollën e mesme. Por i futi edhe në kurse për drejtimin e makinës . Edhe djemtë e tij , edhe vajzat kanë mësuar të drejtojnë një automjet , qoftë dhe në rrugë të vështira në male . Familja e tij është rikthyer sërish në Sopot. Jo në fshat . Lart në majën më të lartë të malit të Sopotit , që quhet Mal-Plakë. Në lartësinë mbi 1850 metra mbi nivelin e detit , Feriti ka ngritur stanin. Rreth 50 kilometra larg nga fshati , punishtja e përpunimit të qumështit. Jeton atje me familjen e tij. Prodhon djathë të bardhë , kaçkavall , gjalpë e gjizë , që i shet në shumë rrethe të vendit. Gjithçka që prodhon , mban etiketën “Sopoti”. Ka ngritur një baxho për përpunimin e qumëshëtit në Polis dhe në qytetin e Librazhdit. Në tërë periudhën e verës jeton në majën e malit të Sopotit. Në dimër , tufat e dhenëve i zbret në zonat fushorë të Elbasanit. Disa të tjerë , biznesin e tyre e mbështesin tek bletët. Ankohen se në qytet abuzohet me ata që tregëtojnë mjaltë duke e servirur si të viseve të këtij fshati . Ndërsa tradita e bimëve medicinale ka humbur pothuajse . Dikur , nga Sopoti , ngarkoheshin karvanë mushkash me bimë të thara , për tu ngarkuar më pas në makina drejt Elbasanit . E megjithatë , zona ruan rezerva të mëdha bimësh natyrore me vlera kurative dhe kozmetike . Vetëm mungesa e rrugës ka bërë që fshatit t’i mos i ndahet “sëmundja” e braktisjes . X X X Historia e Sopotit qëndron mes të vërtetës dhe legjendës . Gjergj Kastrioti , jo më kot kërkoi të bëhej dhëndërr në Sopot . Kish dëgjuar që heroi i këtij fshati zotëronte autoritet në tërë zonat e Jugut . Ndaj dhë kërkoi për nuse , Donikën , motrën e Gjorg Golemit . Më të moshuarit mbajnë mend nga të parët e tyre se në rrugën ku kaluan dasmorët e Skëndërbeut , u therën mijra krerë bagëti , duke skuqur gurët ku do shkelnin krushqit, që do merrnin nusen . Kjo u bë për gëzimin e martesës së motrës së prijësit , Arianiti me një nga djemtë e Katsriotëve të Krujës. Evidentohen me dhjetra beteja , pas bashkimit të principatës së Gjorg Golemit me atë të Skëndërbeut , duke e ndjerë kështu më të bashkuar se kurrë në trojet e ndara . Thonë se Gjorg Golemi u vra ne Mal – Plakë dhe më pas , e shoqja e tij , ose « mbretëresha » siç e quanin , do të vdiste bashkë me djalin e saj, teksa i largohej fshatit në malin për karshi , që sot e quajnë Qafa e Djalit. Ndërsa këngët e trimërisë për Gjorg Golemin nuk do të reshtnin nga pasardhësit. Busti i tij është vendosur në qendër të qytetit të Librazhdit . Historia për të ka shkruar disi pak. Gojëdhënat janë pa fund . Sopoti mes dy shekujve jeton më krenarinë e Gjorg Golemit , por edhe me shpikjen e Hysen Blloshmit. Nga viti 1940 , kur Tirana merrte energji elektrike dy orë në ditë , hidrocentrali i Hysen Blloshmit do të ndriçonte tërë Sopotin natë e ditë gjer në vitin 1965. Braktisja nuk mund të frenohet në Sopot. Ndoshta një ditë , kur pritet të largohen edhe banorët e fundit , Sopotit do t’i mbetet si pasuri vetëm historia e lashtë dhe ajo e përjetimit të zhvendosjes totale në zonat ku mund të jetohet ndryshe . . .
